FITOSTEROLE W DIETOTERAPII

Fitosterole zwane również sterolami roślinnymi są grupą związków, które budową strukturalną przypominają cholesterol. Jednakże różnią się od niego stopniem nasycenia i konfiguracją. Od kilkudziesięciu lat podkreśla się ich zdrowotne znaczenie, wyróżniając szczególnie ich wpływ w profilaktyce chorób dietozależnych.

Źródła fitosteroli

Fitosterole są naturalnymi związkami, które występują w formie wolnej, jak i związanej stanowiąc składniki roślinnych błon komórkowych. Istnieje ponad 200 fitosteroli, wśród których wyróżniamy sterole (związki nienasycone) i stanole (związki nasycone). Najczęściej występujące sterole to stigmasterol, kampesterol i β-sitosterol, który jest z nich najbardziej rozpowszechniony. 

Głównym źródłem fitosteroli są produkty pochodzenia roślinnego: oleje roślinne, ziarna soi i ryżu. Fitosterole znajdziemy także w orzechach (włoskich, ziemnych, laskowych), migdałach, nasionach sezamu i roślin strączkowych, a także w kiełkach pszenicy. Najczęściej wykorzystywanym produktem spożywczym, do których są dodawane fitosterole jest margaryna. 

Zawartość fitosteroli w produktach naturalnych wynosi 100-970 mg/100 g produkt, natomiast korzystny wpływ na organizm ludzki osiąga się przy spożyciu 2-3 g/dobę. 

 

Mechanizm działania

Fitosterole łatwo przenikają do komórek jelita cienkiego i tam mają wpływ na metabolizm lipoprotein jelitowych. Mimo tego, że cząsteczki steroli roślinnych są mniejsze od cząsteczek cholesterolu to ich wchłanianie jest dużo niższe. Prawdopodobnie jest to spowodowane tym, że nie są dobrym substratem dla enzymu odpowiedzialnego za estryfikacje steroli i stanoli w jelicie oraz wątrobie. Wpływa też to na fakt, że są minimalnie włączane do metabolizmu komórkowego przez chylomikrony, które są odpowiedzialne za transport trójglicerydów. 

Sterole roślinne powodują hamowanie wchłaniania endogennego, jak i egzogennego cholesterolu. Istnieje kilka mechanizmów tłumaczących ten proces, między innymi:

• fitosterole mogą wypierać cholesterol z soli żółciowych i miceli fosfolipidów, a więc tam gdzie zachodzi absorpcja cholesterolu. Konsekwencją tego jest zwiększonego wydalania cholesterolu z kałem;
• przyczyniają się też do wzrostu transportu zwrotnego cholesterolu z komórek jelitowych do światła jelita. 

 

Hamowanie wchłaniania cholesterolu wskutek wymienionych mechanizmów powoduje jego względny niedobór w organizmie. Organizm odpowiada na to wzrostem jego biosyntezy i zwiększoną aktywnością receptorów LDL. Dostarczenie cholesterolu z dietą reguluje jego syntezę w wątrobie. Z wątroby nadmiar cholesterolu jest wydalany z żółcią, a duża część soli kwasów żółciowych jest absorbowana do krążenia wrotnego. 

 

Fitosterole w praktyce

Istnieje związek pomiędzy poziomem cholesterolu a podwyższonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. Efekty kliniczne działania fitosteroli są związane z prewencją chorób, wśród których ważne miejsce zajmuje miażdżyca oraz choroba niedokrwienna serca. Fitosterole mają duże znaczenie w poprawie lipidogramu, a szczególnie w obniżaniu stężenia cholesterolu frakcji LDL.

Warto zauważyć, że fitosterole przyjmowane częściej i w większej ilości, mogą wpłynąć na zmniejszenie wchłanianie niektórych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (czyli A, D, E, K). Prawdopodobnie sterole roślinne obniżają absorpcję nie tylko cholesterolu, ale również innych substancji rozpuszczalnych w tłuszczach. 

 

Podsumowując: dawka oraz częstotliwość spożywania fitosteroli ma istotny wpływ na ich terapeutyczne działanie. Badania naukowe donoszą, że spożywanie roślinnych stanoli raz dziennie (w dawce 2,5 g) przez 4 tygodnie przynosi lepsze efekty w redukcji cholesterolu frakcji LDL w porównaniu do spożywania takiej samej ilości podzielonej na trzy dawki dziennie (tj. 0,5 g na śniadanie, 0,8 g na obiad i 1,2 g na kolację). Przy codziennym przyjmowaniu fitosteroli w większej ilości warto włączyć do diety produkty bogate w karoten. 

 

^{foto: freepik.com}