ANTY-GLUTENOWE SZALEŃSTWO

Gluten od jakiegoś czasu jest piętnowany jako szkodliwy dla zdrowia. Podejrzewa się go o przyczynę wielu chorób autoimmunologicznych. W związku z powyższym popularne, nie tylko z powodów zdrowotnych, stają się diety eliminacyjne: bezglutenowe czy bezmleczne. Niejednokrotnie sami Pacjenci zauważają poprawę samopoczucia po wykluczenia glutenu z diety i szukają powodu polepszenia swojego stanu zdrowia w alergiach czy nietolerancjach. Czy mają ze sobą coś wspólnego? Jak je rozróżnić?

Reakcja toksyczna i nietoksyczna

Każdy pokarm, który spożyjemy może spowodować nieprawidłową reakcję: toksyczną lub nietoksyczną. Toksyczna wystąpi u każdej osoby narażonej na wystarczającą (minimalną) dawkę substancji. Nietoksyczna - tylko u osoby wrażliwej na określony rodzaj pokarmu. „Nietoksyczna nadwrażliwość pokarmowa” obejmuje dwie sytuacje:

• Gdy reakcja organizmu przebiega z udziałem układu immunologicznego mówimy o immunozależnej nadwrażliwości pokarmowej, czyli alergii;
• Jeśli reakcja przebiega niezależnie od układu immunologicznego stwierdza się immunoniezależną nadwrażliwość pokarmową, czyli nietolerancję pokarmową.

Alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa jest sztywno związana z systemem immunologicznym człowieka. Wyróżnia się 3 typ alergii: IgE-zależną (ostre reakcje alergiczne – pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, katar) i rzadszą IgE-niezależną (alergia przybiera postać zapalną, głównie w obrębie przewodu pokarmowego – np. alergiczne zapalenie jelit). Trzeci typ określa się mianem alergii mieszanej (np. atopowe zapalenie skóry). 

Po spożyciu danego pokarmu (np. pszenicy) limfocyty T i B mają możliwość rozpoznania potencjalnych antygenów (tj. białek mąki). Jeżeli dany antygen wywołuje nadmierną reakcję organizmu staje się już alergenem. Ostatecznie uwolnione zostają cytokiny, które pobudzają limfocyty B do produkcji przeciwciał (w tym IgE) skierowanych do walki ze specyficznym antygenem rozpoznanym przez limfocyty T. Alergen zostaje zapamiętany i w przypadku ponownej ekspozycji następuje szybsze niż za pierwszym razem połączenie się przeciwciał z antygenami, które skutkuje uwolnieniem specyficznych mediatorów (np. histaminy odpowiedzialnej za swędzenie czy skurcz oskrzeli) odpowiedzialnych za wystąpienie reakcji alergicznej.

Nietolerancja pokarmowa

Nietolerancja pokarmowa nie jest związana z układem immunologicznym, więc nazywa się ją nieimmunologiczną (niealergiczną) nadwrażliwością pokarmową. Wyróżnia się 3 rodzaje nietolerancji:

• enzymatyczna - pierwotny lub wtórny brak enzymów odpowiedzialnych za wchłanianie składników pokarmowych (np. nietolerancja laktozy);
• farmakologiczna - nasilenie objawów żołądkowo-jelitowych z powodu substancji farmakologicznych lub chemicznych obecnych w pożywieniu (np. nadwrażliwość na salicylany);
• idiopatyczna - spowodowana m.in. barwnikami czy konserwantami dodawanymi do żywności.

Warto wspomnieć, że nietolerancja na gluten, która zachodzi bez udziału układu immunologicznego nazywa się nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. W przebiegu tej choroby występują dolegliwości po spożyciu produktów zawierających gluten, a poprawa - tak jak w przypadku celiakii, następuje po przejściu na dietę bezglutenową.

Celiakia czy nietolerancja na gluten?

Celiakia to nietolerancja o podłożu autoimmunologicznym i genetycznym, w przebiegu której Pacjent nie toleruje glutenu (zawartego w pszenicy, życie, jęczmieniu i owsie). Gluten działa toksycznie i prowadzi do zaniku kosmków jelitowych na powierzchni błony śluzowej jelita. W przypadku diagnostyki celiakii po pierwsze muszą wystąpić predyspozycje genetyczne (gen HLA-DQ2 lub HLA-DQ8), po drugie przeciwciała przeciwko gliadynie i tkankowej transglutaminazie oraz dodatnia biopsja wycinka jelita cienkiego. 

W przypadku ujemnych wyników na celiakię należy przeprowadzić diagnostykę w kierunku alergii na pszenice (ale też jęczmień, żyto, owies) i nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Ta druga jest trudniejsza w diagnostyce - nie będzie cechować się obecnością genów i specyficznych przeciwciał (jak celiakia) ani wysokim mianem przeciwciał IgE (alergia na gluten). Rozpoznanie dokonuje się m.in. poprzez próbę prowokacyjną. Próba prowokacyjna polega na okresowym wyłączeniu z diety „podejrzanego” alergenu, a następnie ponownym wprowadzeniu go pod obserwacją specjalisty.

Podstawą leczenia wszystkich nieprawidłowych reakcji na pokarm jest dieta eliminacyjna. Polega ona na wykluczeniu z jadłospisu danej osoby produktu spożywczego, który powoduje niepożądane objawy. Jak każda dieta eliminacyjna może być niedoborowa w niektóre składniki pokarmowe. Warto więc skorzystać z pomocy Dietetyka, który postara się zminimalizować skutki usunięcia jednego lub kilku produktów z diety.